تفسیر اهلبیتمجموعه روایات و احادیثی که از ناحیه ائمه علیهم السلام درباره یک آیه و یا بیشتر وارد شده است، تفسیر اهل‌بیت به حساب می آید. فهرست مندرجات۱.۱ - مرجعیت ۱.۲ - حجیت احادیث ۱.۳ - احاطه بر تفسیر ۲ - شیوه تفسیر ۲.۱ - امام علی ۲.۲ - امام حسن و امام حسین ۲.۳ - امام سجاد ۲.۴ - امام باقر ۲.۵ - امام صادق ۲.۶ - امامان دیگر ۳ - آثار تفسیری ۳.۱ - مهمترین ۳.۲ - تفاسیر روایی ۳.۳ - تفاسیر شأنی ۴ - شرح و تفسیر واژگان ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - درباره اهل بیتامامان شیعه مطالبی در تفسیر قرآن گفته‌اند که در آثار اصحاب و شاگردانشان به صورت مدوّن یا ضمن مباحث دیگر درج شده است. بر اساس آیه ۴۴ سوره نحل ، تبیین قرآن وظیفه پیامبر اکرم و پس از رحلت ایشان، طبق حدیث متواتر ثقلین ، بر عهده اهل بیت آن حضرت است. ۱.۱ - مرجعیتبه اعتقاد شیعیان ، پیامبر بر مرجعیت دینی و علمی اهل بیت خود تصریح کرده و تمسک به آنان را لازم شمرده است. [۱]
ابوالقاسم خوئی، البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص ۳۹۷ـ ۳۹۸، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷.
از همین روست که رجوع نکردن به احادیث پیامبر و اهل بیت، که بیان تفصیلی کلیات آیات قرآن است، نوعی تفسیر به رأی محسوب می شود. [۲]
ابوالقاسم خوئی، البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص ۳۹۷، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷.
۱.۲ - حجیت احادیثاز نظر شیعه ، سخن امامان حکم سخن پیامبر را دارد و به شرط رعایت موازین و ملاکهای گزینش حدیث و استواری متن آن، احادیث ائمه دارای همان منزلت احادیث پیامبر است. [۳]
محمدبن حسن طوسی، العُدِّه فی اصول الفقه، ج ۱، ص ۸۶ ۸۷، چاپ محمد رضا انصاری قمی، قم ۱۳۷۶ ش.
به مقتضای مضمون روایتی که شیخ مفید از امام باقر آورده، ریشه گفته‌های ایشان به پیامبر و در نهایت به خداوند می‌رسد. در بیان امام صادق نیز میراث علمی ائمه بر گرفته از پیامبر است. در جایی دیگر امام پنجم، ائمه اطهار را وارث علم پیامبران می داند و بر اساس آن، چون سخن استوار و هدایت‌آفرین در نزد آنهاست، مردم به هنگام نیاز باید به آنها مراجعه کنند. ۱.۳ - احاطه بر تفسیربنا به سخن امام صادق، [۸]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۹۳، قم ۱۴۲۱.
ائمه اطهار، همانند علی علیه‌السلام، بر تفسیر قرآن احاطه کامل دارند.پیوند محکم میان حدیث ائمه و حدیث پیامبر، بویژه با توجه به روایتی از امام علی، [۹]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۹۱ـ۹۲، قم ۱۴۲۱.
روشن می شود.بر اساس این روایت ، پیامبر تأویل و تفسیر آیات قرآن، از جمله عام و خاص ، محکم و متشابه ، و ناسخ و منسوخ ، را به امام علی آموخت. حجیت و اعتبار سخنان ائمه در تفسیر، دلایل قرآنی و حدیثی دارد. بر اساس آیه تطهیر ، ساحت اهل بیت از انواع پلیدیهای گفتاری و کرداری مبرّاست که نتیجه منطقی آن، کامل بودن سخنان آنان است. بنا بر چندین حدیث، اهل بیت از مصادیق مسلّم اهل ذکرند. [۱۲]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۴۳۲۴۳۷، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
از این جهت ضرورت پرسش از اهل ذکر ، که در آیه ۴۳ نحل بر آن تأکید شده، بدیهی است و در نتیجه، احادیث منقول از آنان از حجیت برخوردار است. [۱۳]
طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ذیل نحل: ۴۳.
۲ - شیوه تفسیرسخنان نقل شده از امامان شیعه در باره آیات قرآن، بیشتر در حوزه تفسیر محتوایی و مفهومی آیات است اما این سخن به این معنا نیست که آنان به شرح الفاظ یا بیان لغوی کلمات و آیات قرآن اهتمام نداشته‌اند، [۱۴]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۳۰۶، قم ۱۴۲۱.
بلکه به این معناست که قرآن به لحاظ داشتن وجوه گوناگون، تفسیر یا تأویلهای متفاوت را بر می‌تابد.بنابراین، به منظور ممانعت از تحریف محتوایی و مفهومی قرآن، ائمه اهتمام اصلی خود را به تفسیر محتوایی و مفهومی قرآن و ارشاد امت و عالمان به چگونگی بهره‌گیری از آن معطوف کردند. [۱۶]
ابن‌بابویه، معانی الاخبار، ج۱، ص ۱۳۳ـ۱۳۴، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش.
[۱۷]
محمدهادی معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج ۱، ص ۴۶۹، مشهد ۱۴۱۸ـ ۱۴۱۹.
۲.۱ - امام علیبرخی گزارشهای مرتبط با تاریخ قرآن، حکایت از وجود مصحفی به نام امام علی دارد. امام علی علیه‌السلام، که از مفسران بزرگ و داناترین صحابه از نظر وقوف و معرفت بر تنزیل و تأویل قرآن است، [۱۸]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۳۹، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
[۱۹]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۴۷۵۰، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
در این مصحف پس از جمع‌کردن آیات و تدوین آنها بر اساس ترتیب نزول، تأویل و تفسیر قرآن و از جمله آیات ناسخ و منسوخ را بیان کرده است. [۲۰]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۳۶ ۳۸، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
علاوه بر این، در نهج‌البلاغه بیانات فراوانی وجود دارد که به طور صریح یا ضمنی ناظر به تفسیر آیات قرآن است. [۲۲]
جواد مصطفوی، رابطه نهج‌البلاغه با قرآن، ج۱، ص ۳۹ـ۱۵۰، تهران ۱۳۵۹ ش.
۲.۲ - امام حسن و امام حسینپس از امام علی، دیگر امامان با روش تفسیری قرآن به قرآن و ضمن اعتقاد به اینکه واژگان و آیات قرآن دارای مفاهیم عمیق و باطنی اند، [۲۳]
محمدبن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، ج۱، ص ۱۹۶، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم ۱۴۰۴.
به تفسیر آن پرداختند.امام حسن و امام حسین علیهم االسلام صاحب مکتب تفسیری خاصی نبودند اما بر مبنای برخی روایات، آیاتی را تفسیر کرده‌اند. [۲۴]
ابن‌بابویه، الامالی او المجالس، ج۱، ص ۱۳۱، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۵]
محمدبن ابوالقاسم عماد الدین طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ج۱، ص ۲۴۰ـ۲۴۱، نجف ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
۲.۳ - امام سجادبر اساس اشارات برخی متون تاریخی میتوان به تلاش امام سجاد علیه‌السلام در تفسیر آیات قرآن، بویژه در مدرسه مدینه ، پی برد. صحیفه سجادیه در کنار دیگر دعاهای آن حضرت، در واقع نوعی تفسیر و تبیین اشارات قرآن محسوب میشود. اقتباسها، اشاره‌ها، استشهادها و به‌کارگیری آیات الاهی در این مجموعه بسیار است. [۲۶]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۱۴۱، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۷]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۱۴۷، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۸]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۲۷۱، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۲۹]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۲۸۳، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۳۰]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۲۸۵، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
تفسیر «عباد صالح» در دعای چهل و چهارم، [۳۱]
امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۲۸۲ـ۲۹۳، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش.
به مناسبت حلول ماه رمضان ، با استناد به آیات قرآن، نمونه‌ای از این موارد است.از امام سجاد در باره فضل قرآن و شأن نزول برخی آیات احادیثی نقل شده است و ایشان در تأویل برخی آیات، ائمه اطهار را مصداق یا تأویل آن آیات دانسته‌اند. [۴۱]
عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۱، ص ۱۳۰، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
۲.۴ - امام باقرابوالجارود زیاد بن منذر، از اصحاب امام باقر علیه‌السلام، روایات تفسیری آن حضرت را گردآوری کرده است. [۴۲]
ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص ۵۹، ترجمه تجدد.
اقوال تفسیری امام بیشتر ناظر است به توضیح مشکلات یا بیان واژگان قرآنی با کمک خود آیات ــ که در حقیقت نوعی روش تفسیری قرآن به قرآن است [۴۳]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۱۵۰، قم ۱۴۲۱.
ــ یا تأویل آیات به آنچه در باره ائمه اطهار رخ خواهد داد. [۴۴]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۳، ص ۳۷، قم ۱۴۲۱.
[۴۵]
کلینی، الاصول من الکافی، ج ۱، ص ۲۵۱ـ۲۵۲.
همچنین، در مواردی ایشان به بیان آیات ناسخ و منسوخ و تفسیر جنبه‌های فقهی کلام خدا پرداخته‌اند. [۴۶]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۳۷۷، قم ۱۴۲۱.
[۴۸]
ابن‌بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۷۸۲۷۹، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
۲.۵ - امام صادقاحادیث امام صادق علیه‌السلام نیز در موضوعات گوناگون قرآنی، به‌صورت پراکنده، در کتابهای حدیثی و تفسیرهای روایی روایت شده است. [۵۰]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۱۱۳، قم ۱۴۲۱.
از مضامین موجود در روایات تفسیری اهل‌بیت میتوان به تفسیر آیات الاحکام و پاسخ به پرسشهای فقهی اشاره کرد. ائمه، افزون بر بهره‌گیری از روش قرآن به قرآن، در مواردی تفسیر خود را به بیانات پیامبر یا دیگر ائمه مستند ساخته‌اند. [۵۶]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۳۱۲، قم ۱۴۲۱.
۲.۶ - امامان دیگرامامان دیگر، چون امام کاظم و امام رضا و امام هادی علیهم‌السلام، نیز در تفسیر، شیوه‌ای شبیه به‌روش امامان پیش از خود داشته‌اند؛ یعنی، یا تفسیر آنان با استناد به سایر آیات قرآن است [۵۸]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۱۲۱، قم ۱۴۲۱.
[۶۰]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۲۰۲، قم ۱۴۲۱.
[۶۱]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۳۸۶، قم ۱۴۲۱.
یا با استناد به قول پیامبر و دیگر معصومان [۶۳]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۱۳۵، قم ۱۴۲۱.
که نوعی تفسیر نقلی و روایی است یا به صورت بیان مصداق [۶۵]
محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، ج ۱، ص ۳۹۲، قم ۱۴۲۱.
یا در قالب بیان مشکل واژه‌ای از واژگان قرآن. ۳ - آثار تفسیریتعدادی از اصحاب ائمه ــ که بعضی از آنها از یاران یا شاگردان چند امام بوده‌اند ــ بنا به نقل برخی منابع رجالی، دارای تفسیر بوده‌اند. از میان تفاسیر متعددی که شاگردان ائمه نگاشته‌اند، متن مستقلی باقی نمانده و فقط نقل‌قولهایی از این تفاسیر در منابع امامیه آمده است. نجاشی [۶۷]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۱، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۶۸]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۵۱۶، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۶۹]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۷۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۰]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۸۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۱]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۲۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۲]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۴۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۳]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۱۷، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۴]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۴۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۵]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۵۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۷۶]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۲۶۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و شیخ‌طوسی ، [۷۷]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص ۱۴، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
[۷۸]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص ۸۳، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
[۷۹]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص ۱۱۶، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
[۸۰]
محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ج۱، ص ۱۲۲، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
ضمن معرفی رجال امامیه، به این آثار اشاره کرده‌اند.۳.۱ - مهمتریناز مهمترین آنها میتوان این تفاسیر را نام برد: تفسیر ابان‌بن تَغلِب (متوفی ۱۴۱)، از اصحاب امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام [۸۱]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و تفسیر ابوحمزه ثابت‌بن دینار ثُمالی (متوفی ۱۵۰) از اصحاب خاص امام سجاد و امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام. [۸۲]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۱۵۱۱۶، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
احمدبن محمد ثعلبی (متوفی ۴۲۷) در تفسیر خود از تفسیر ابوحمزه ثمالی مطالبی نقل کرده است. [۸۳]
احمدبن محمد ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۱، ص ۸۲، المعروف تفسیرالثعلبی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۸۴]
احمدبن محمد ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۸، ص ۱۱۷، المعروف تفسیرالثعلبی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۸۵]
احمدبن محمد ثعلبی، الکشف و البیان، ج ۹، ص ۱۳۵، المعروف تفسیرالثعلبی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۳.۲ - تفاسیر رواییبرخی از تفاسیر کهن روایی و موجود امامیه، که در آنها اقوال ائمه گردآوری شده، عبارت‌اند از: تفسیرِ امام حسن عسکری ، تفسیرِ علیبن ابراهیم قمی (زنده در۳۰۷)، تفسیر فرات کوفی و تفسیرِ عیاشی . همانگونه که طبرِسی اشاره کرده، [۸۶]
طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۷۵.
تفاسیر امامی قبل از شیخ‌طوسی، روایی و محدود به گردآوری روایات اهل‌بیت بوده است.۳.۳ - تفاسیر شأنییکی از حوزه‌های مورد علاقه اصحاب ائمه گردآوری روایات تفسیریِ ناظر به شأن نزول آیات در حق اهل‌بیت است. محمدرضا حسینی در مقدمه تفسیرالحِبَری [۸۷]
حسین بن حکم حبری، تفسیرالحبری، ج۱، ص ۱۴۶ـ۱۵۲، چاپ محمدرضا حسینی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷.
به نام برخی از این آثار اشاره کرده است.قدیمترین اثر موجود از این دست، کتاب ما نزل من‌القرآن فی علی علیه‌السلام، نگاشته حسین‌بن حَکَم حِبَری (متوفی ۲۸۶)، است که سید احمد اشکوری آن را با همین عنوان به‌چاپ رساند (بغداد ۱۳۹۸) و محمدرضا حسینی آن را با نام تفسیر الحبری چاپ کرد (بیروت ۱۴۰۸). کتاب دیگری از این نوع آثار ــ که بر اساس نقلهای موجود آن در منابع بعدی بازسازی شده ــ تأویل ما نزل من القرآن الکریم فی النبی و آله صلی اللّه علیهم، تألیف محمدبن عباس‌بن ماهیار معروف به ابن‌جُحام (زنده در ۳۲۸)، است که فارس تبریزیان حَسّون آن را گردآوری و چاپ کرده است (قم ۱۴۲۰). محمدبن عبدالکریم شهرستانی (متوفی ۵۴۸)، متأثر از استاد خود ابوالقاسم سلیمان‌بن ناصر انصاری (متوفی ۵۱۲)، در تفسیر مفاتیح‌الاسرار و مصابیح الابرار به بهره‌گیری از تفاسیر اهل‌بیت توجه داشته و از سخنان آنها در تألیف تفسیر خود بهره برده است. [۸۸]
محمدبن عبدالکریم شهرستانی، تفسیرالشهرستانی، ج ۱، ص ۱۰۵ـ۱۰۶، المسمی مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، چاپ محمدعلی آذرشب، تهران ۱۳۷۶ ش.
۴ - شرح و تفسیر واژگانروایات تفسیری ازجمله منابعی هستند که در جهت شرح واژگان آیات به کار برده می‌شوند. معمولاً این روایات در پاسخ به سؤالات صحابه ایراد شده و مست معصومین (علیهم‌السّلام) در جهت تبیین معانی آن واژگان و اصطلاحات به سؤال ایشان پاسخ می‌گفتند. امام خمینی از این‌گونه داده‌های روایی معصومین استفاده کرده و آن را در آثار تفسیری خود به کار برده است. امام گاهی از این‌گونه روایات برای توضیح ظاهری واژگان، و گاهی در جهت شرح معانی غیر ظاهری که به نحوی تفسیر آن است استفاده می‌کند از جمله این واژگان: ۱- واژه توحید: امام خمینی معتقد است درباره واژه الله حضرت باقر (علیه‌السلام) فرموده معنای الله معبودی است که خلق متحیرند از درک حقیقت او، و احد فرد یکتاست و احد و واحد به یک معناست و آن یکتایی است که نظیری ندارد. ۲- ترتیل: از آداب قرائت که موجب تاثیر در نفس نیز هست و سزاوار است که شخص قاری مواظبت آن کند، ترتیل در قرائت است. از معصوم (علیه‌السلام) پرسیده شد و مقصود از (رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا) چیست؟ معصوم فرمود، یعنی اظهار کن آن را اظهار نمودن کامل و سرعت و تعجیل نکن و طوری قرائت کن در قلب تاثیر کند. ۳- استدراج: یعنی خداوند اهل معصیت و ظلم را به حال خودشان واگذار کند (سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ وَاُمْلِی لَهُمْ اِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ) در روایات آمده وقتی شخص گناه کند، برای او نعمت تجدید شود و او استغفار را رها کند و مشمول استدراج شود. ۴- توکل: در برخی روایات در تفسیر آیه (وَمَنْ یتَوَکلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ) آمده که توکل بر خدا درجاتی دارد یکی از آنها این است که شخص بر خداوند در کارهای خویش توکل کند و افعال و کارهای خود را به خداوند واگذار کند و به او اعتماد کند. ۵- حرص: در مستدرک وسایل سند به حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌رسد که فرموده پیر میشود پسر آدم و دو خصلت در او جوان شود؛ حرص بر مال و حرص بر عمر. و سؤال شد از معصوم (علیه‌السلام) چه ذلتی از هر چیز ذلتش بیشتر است فرمود حرص بر دنیا. [۹۶]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
۵ - فهرست منابع(۲۶) ابن‌بابویه، الامالی او المجالس، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۲۷) ابن‌بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۵۷ ش. (۲۸) ابن‌بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۲۹) ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام النعمه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ ش. (۳۰) ابن‌بابویه، معانی الاخبار، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۱ ش. (۳۱) ابن‌ندیم، الفهرست، ترجمه تجدد. (۳۲) احمدبن محمد ثعلبی، الکشف و البیان، المعروف تفسیرالثعلبی، چاپ علی عاشور، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲. (۳۳) حسین بن حکم حبری، تفسیرالحبری، چاپ محمدرضا حسینی، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷. (۳۴) عبیداللّه‌بن عبداللّه حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمد باقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰. (۳۵) ابوالقاسم خوئی، البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷. (۳۶) محمدبن عبدالکریم شهرستانی، تفسیرالشهرستانی، المسمی مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، چاپ محمدعلی آذرشب، تهران ۱۳۷۶ ش. (۳۷) محمدبن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد «ص»، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم ۱۴۰۴. (۳۸) طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن. (۳۹) طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. (۴۰) محمدبن حسن طوسی، العُدِّه فی اصول الفقه، چاپ محمد رضا انصاری قمی، قم ۱۳۷۶ ش. (۴۱) محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰. (۴۲) امام علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیّه، به قلم علی نقی فیض الاسلام، تهران ۱۳۶۸ ش. (۴۳) محمدبن ابوالقاسم عماد الدین طبری، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، نجف ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۴۴) محمدبن مسعود عیاشی، التفسیر، قم ۱۴۲۱. (۴۵) کلینی، الاصول من الکافی. (۴۶) فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات الکوفی، چاپ محمدکاظم، تهران ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۴۷) مجلسی، بحار الانوار. (۴۸) جواد مصطفوی، رابطه نهج‌البلاغه با قرآن، تهران ۱۳۵۹ ش. (۴۹) محمدهادی معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد ۱۴۱۸ـ ۱۴۱۹. (۵۰) محمدبن محمد مفید، کتاب الامالی، چاپ حسین استاد ولی و علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳. (۵۱) احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷؛ ۶ - پانویس۷ - منبع• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تفسیر۲»، شماره۵۰۱۰. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : تفاسیر روایی | تفاسیر شیعه | تفسیر | دیدگاه های کلامی امام خمینی | روش های تفسیری | قرآن شناسی
|